Laatst stond ik op het schoolplein toen een auto met ronkende motor naast de stoep op de ‘kiss and ride’ plek bleef staan. Een lange slungelige jongen stapte uit de auto met iets wat onmiskenbaar een traktatie voor zijn klasgenoten moest zijn. Aan alles zag je dat hij zich eigenlijk geen houding wist te geven: half puber die zich een beetje stoer probeerde te gedragen, maar ook zeker nog die kleine basisschool jongen die hij nu al bijna acht jaar was. Hij mompelt iets van ‘dag’ tegen zijn vader en loopt dan de school in. Zijn vader, die inmiddels uit de auto is gestapt, praat nog wat na met een andere ouder en vertelt dat de jongen vandaag alweer 12 jaar is geworden. Ik hoor hem zeggen: “Hoe het gaat? Eindelijk rust. Klaar met al die rechtszaken, want nu hij 12 jaar is, mag hij kiezen waar hij gaat wonen.”
Regelmatig spreek ik mensen die denken dat een kind dat 12 jaar of ouder is, zelf mag kiezen waar hij of zij mag wonen of wanneer hij/zij bij de niet-verzorgende ouder zal verblijven (hoe de zorgregeling/omgangsregeling er uit gaat zien). Dat is een verkeerde voorstelling van zaken. Een kind van 12 jaar en ouder mag NIET kiezen wanneer hij bij zijn vader of moeder verblijft en wanneer niet. Hoe zit het dan wel?
Ouders met gezag blijven totdat hun kind de leeftijd van 18 jaar bereikt verantwoordelijk voor de keuzes wanneer het kind bij ieder van de ouders verblijft. Dat betekent niet dat een kind vanaf zijn/haar twaalfde niets heeft in te brengen. In de wet is vastgelegd dat in zaken die over minderjarigen gaan die 12 jaar of ouder zijn, de rechter niet beslist voordat de minderjarige in de gelegenheid is gesteld om zijn of haar mening kenbaar te maken (een uitzondering geldt voor zaken over kinderalimentatie, dan geldt dit vanaf het moment waarop het kind 16 jaar is geworden en tevens kan de rechter een uitzondering maken als het een zaak van kennelijk ondergeschikt belang betreft).
Dat betekent dus dat de rechter vanaf het moment waarop een kind de leeftijd van 12 jaar heeft bereikt, altijd de mening van de minderjarige zal laten meewegen in de beslissing.
De wet zegt zelfs dat ook kinderen jonger dan 12 jaar in de gelegenheid kunnen worden gesteld door de rechter hun mening kenbaar te maken. Dan moet je denken aan kinderen die al wat ‘ouder en wijzer’ zijn dan hun kalenderleeftijd doet vermoeden. Dit is in de praktijk meer uitzondering dan regel, al is er wel een tendens te zien bij de kinderrechters dat niet altijd meer zo strikt aan die leeftijd van 12 jaar wordt vastgehouden.
Wanneer de ouders er samen niet uitkomen, zal één van de ouders een verzoek bij de rechtbank moeten indienen om de rechter te vragen de knoop door te hakken. Raadpleeg dan altijd een vFAS gespecialiseerde familierechtadvocaat die je goed kan adviseren over de procedure of eventuele alternatieven, zoals een gezamenlijke (gespecialiseerde) vFAS-mediator.
Het kind dat 12 jaar of ouder is, krijgt dan een uitnodiging van de kinderrechter voor een apart gesprek zonder de ouders erbij. Het is een recht om gehoord te worden, het kind kan ook besluiten van dat recht geen gebruik te maken. Dan is er als kind altijd nog de mogelijkheid om de kinderrechter een briefje te sturen. Voor alle duidelijkheid moet wel gezegd worden dat kinderen ook een eigen rechtsingang hebben wanneer ouders er een potje van maken. Dan kan een kind dat 12 jaar of ouders is ook zonder dat er een procedure loopt bijvoorbeeld met behulp van de Kinderrechtswinkel een brief aan de kinderrechter sturen. Ook als de rechter de zaak dan in behandeling neemt, beslist niet het kind maar de kinderrechter. Maar zeg nu zelf, het moet toch niet zover komen dat je als ouders niet in staat bent je kind gewoon lekker kind te laten zijn en die een procedure te laten starten? Neem in dat geval zelf je ouderlijke verantwoordelijkheid.
Een kind heeft altijd recht op omgang met de niet-verzorgende ouder (of die nu gezag heeft of niet). Ten aanzien van een kind dat 12 jaar en ouder is en dat bij de kinderrechter ‘van ernstige bezwaren tegen omgang met zijn ouder heeft doen blijken’ kan een verzoek tot omgang worden afgewezen. Het is een contra-indicatie, maar dit laat de rechter nog steeds veel vrijheid bij het nemen van de beslissing. Vaak is het zo dat naar mate een kind ouder wordt, de rechter bij de te nemen beslissing de mening van het kind steeds meer van doorslaggevende aard zal zijn. Enerzijds geldt dat geen enkel kind zou moeten hoeven te kiezen tussen zijn ouders, dat brengt hem of haar in een groot loyaliteitsconflict en dat is slecht voor zijn/haar ontwikkeling, daar krijgt het kind veel last van ongeacht de leeftijd. Anderzijds zal een puber van 16 of 17 jaar zich niet meer laten dwingen om naar de andere ouder te gaan, als hij/zij de voorkeur geeft aan weekenden doorbrengen met de mobiele telefoon en leeftijdsgenoten.
Kortom, als er geen procedure bij de rechter loopt (en laat dat het streven zijn als je kinderen hebt) dan moeten de ouders die samen het gezag hebben samen in goed overleg beslissen waar het kind woont en wanneer het kind bij de andere ouder verblijft. Daarbij kunnen zij de mening van het kind betrekken, zeker nadat zij 12 jaar zijn geworden. Voor een kind is het veel belangrijker dat zijn of haar ouders goed met elkaar kunnen overleggen, want als je écht naar het kind luistert, dan wil en kan het kind helemaal niet kiezen tussen beide ouders.